Even een korte blik naar wat er aan het verschijnen van dit boekje voorafging. Allereerst: ten gevolge van de corona-pandemie is het hele gebeuren ‘75-jaar Vrijheid’ aanvankelijk een half jaar uitgesteld en vervolgens vervallen. Omdat wij iedereen die betrokken is bij de totstandkoming van dit boekje niet willen teleurstellen, geven we dit nu alsnog uit. En wel op de dag dat Garmerwolde 76 jaar geleden werd bevrijd.
Twee jaar geleden werden we geattendeerd door een oproep van ‘De Verhalen van Groningen’: “Wat gebeurde er in de oorlog in jouw omgeving? Schrijf het op! Lever het in. Dan plaatsen we dat op onze website”. We zijn als commissie toen gestart met het organiseren van een foto- en praatmiddag voor de oudere Garmerwoldenaren en andere geïnteresseerden. Onderwerp: de Tweede Wereld Oorlog. Op die middag, voorjaar 2019, kwamen veel verhalen los: van tachtig- en negentigjarigen, maar ook van personen die verhalen vanuit de tweede hand vertelden. Heel indrukwekkend. De tijd ontbrak eigenlijk om iedereen voldoende het woord te geven. Ter plekke hebben we toen met z’n allen besloten om een vervolg in het najaar te organiseren. Ook die middag was weer een groot succes. We kregen ruim twee keer meer gasten dan we verwacht hadden. We lieten onze gasten toen de ‘vrije’ hand bij het vertellen van hun verhaal. Naast de nodige aantekeningen maakten we tegelijkertijd ook audio-opnames van de verhalen en discussies. De tijd vloog om. Onze gasten hielpen elkaar bij het ophalen van herinneringen en vulden die weer aan met nieuwe herinneringen enzovoort. Ook was het soms heel emotioneel. Herinneringen aan de rampzalige nacht voor de familie Van der Reyden vlamden weer scherp op. Vader, moeder en hun enig kind kwamen een dag voor de bevrijding om bij een granaatinslag in het huis van haar ouders, de familie Oosterhuis. Vanuit het westen van Nederland waren ze in de herfst van 1944 naar Garmerwolde geëvacueerd. Omdat hier voldoende te eten was en omdat het hier wel veiliger zou zijn. Het kind dat toen omkwam, een jochie van negen jaar oud, zat in de klas bij één van onze gasten. En een andere tafelgenoot woonde toen in het huis naast het huis waar de inslag was. Hij hoorde, als het ware, de granaatscherven weer over zijn hoofd janken.
Wat mij, naast alle verhalen, van die twee praatmiddagen het meest bijgebleven is, is de kleine wereld waarin de volwassenen, maar zeker ook de jeugd, in die oorlogsjaren leefden. Nu leven we in een wereld vol met ‘nieuwtjes’. Elk moment van de dag of nacht. Nieuwtjes vanuit de hele wereld. Toen was de wereld heel erg klein. Je hoorde of las nauwelijks iets, laat staan nieuws. Ook al omdat er ‘s avonds spertijd was en alles verduisterd (als je al elektriciteit had, want de meeste huizen waren afgesloten). En daarnaast: je moest altijd ‘oppassen’ met wat je zei en deed. De vijand luisterde immers altijd mee. Dat gaf iets heel beklemmends. Zelfs kinderen merkten dat. Wat dat betreft, is de huidige tijd leerzaam: ook nu wordt sterk ervaren hoe hard het ‘beperken’ van onze vrijheid erin hakt. De beperking in onze bewegingsvrijheid (lockdown) en het instellen van een avondklok heeft desas-treuze gevolgen voor de geestelijke gezondheid van een niet gering aantal landgenoten.
Onze dank gaat uit naar allen die betrokken zijn geweest bij de totstandkoming van dit boekwerkje. Dat zijn allereerst de vertellers - en soms zijn zij ook de schrijvers - van de verhalen die u zult gaan lezen. Verhalen over hun herinneringen aan en ervaringen beleefd in Garmerwolde gedurende de periode 1940-1945. Verder gaat onze dank uit naar de redactie van de Garmer & Thesinger Express, naar uitgeverij Profiel in Bedum, naar Waterschap Noorderzijlvest en naar diverse particulieren die een aantal artikelen en/of foto’s belangeloos ter beschikking stelden. En onze dank gaat in het bijzonder uit naar de gemeente Groningen die door middel van een royale subsidie deze uitgave mogelijk heeft gemaakt.
De Historische Commissie Garmerwolde (Herman Huiskes, Robert ten Katen, Jos Mocking, Hillie Ramaker, Tiny Smit en Henk Vliem) is verheugd dit boekje aan u beschikbaar te kunnen stellen. Wij wensen u veel leesplezier. Wellicht haalt het herinneringen naar boven waarvan u dacht ze allang vergeten te zijn.
We hebben bij het samenstellen van het boekje ons best gedaan om de verhalen zo waarheidsgetrouw als mogelijk op te tekenen. Maar er kunnen desalniettemin fouten in staan. Daarvoor bij voorbaat onze excuses.
Henk Vliem, voorzitter Historische Commissie Garmerwolde
Garmerwolde, 29 januari 2021