Met stevels aan op bèr

‘Dou d’oorlog oetbroken is, het mien pa ale bewiezen verbraand: bouken van hom zulf en ook van aandern. Wie zatten op n keer bie opa Pittje (Zuiderweg, nu Lageland (red.)) te eten. Buurman Aalbert ruip: ‘Ze kommen dichterbie... nou hangen ze boven t schuurtje... Dou kwam der inains n KNAP! De laamp slingerde deur t hoes! Dou hemmen ze der n bom in gooid; der zat n groot gat in t wegje naar t knoal! Wèl dij bom hemmen zol wait ik nait... mor der zat n groot gat in, dat wait ik wel.

Ze lusterden bie opa ook voak noar Radio Oranje. Din kwakten de Duutsers der deur net of t kikkers warren. Doar was ik mor baang veur... As ze joe betrapten, wast nait bèst! Ik was dou veul baanger as pa. Der het dou ook n tied wèst, dou konnen je de klok der wel op geliek zetten, din kwammen de vlaigtugen der langs. Eerst vonnen wie dat wel mooi: hoe veul te gaauwer Duutsland plat was, hou veul te beter! Dou gingen wie der ook wel òf. Mor loater zee pa: Of e nou dood kwam deur dij bommen of dat e gain rust kreeg... Dat bleef ook apmoal lood om old iezer. Mor ik was wel angsteg. Ik wait nait aans of dat wie ook n beetje goud kloar liggen haren... as we nog ais vluchten mozzen.

Dij Dolle Dinsdag (begun september), dat wait ik nog zo bèst! De buren haren veziede. Dij bennen apmoal noar hoes tou vlogen! Wie mainden dat de Canadezen der zo aankwammen! Mor t is apmoal op niks oetdraaid.

Met koegelsgeweld
Hou zat dat met dij overstromen? Wizzen je dat van te veuren? ‘t Zel wel, wie zellen t wel waiten hemmen. Ik wait wel dat z’eerst aan t putjegroaven wèst bennen. Ik zat laiver in t wotter as dat ik dij kirrels aal over t haim lopen haar! Nait Nederlandse aarbaiders, doar haar ik niks op tegen, mor dij Duutsers! Z’hemmen der dumt mie mor ain moal wèst. Der was dou ain - n Duutse - dij het mie goud fesounlek vroagd of ik d’ hond opbaargen wol. Mor ja, dat wis je net nait: wat n goie en wat n minne was. Wie hemmen dou met koegelsgeweld baiten van t laand òfhoald. Dou ben ik nog van wupkoar òfvalen (doar heb ik nog bulten van aan bain). Opa en opoe heur hoes zol ook onner wotter kommen. Zai warren aan t verhoezen. Ze mozzen nog zo veul mögelk in valeghaid brengen. Ze kwammen zo laank bie ons in. Ik was der aigelk mor blied om dou bourel onder wotter kwam, want dat volk dat bie ons over t haim hìn luip... doar was ik wel zo baang veur!

Onder t wotter
Ons hoes zat van veuren nait onder t wotter, van achtern wel. Der zatten ap-moal stoupkes en opstapkes in. As je jonk warren, dee dat niks, mor as je older warren wel. Bie Derk Oomkes, Henderk Diekman en Jan Pelgrim zatten z’op stropakken, Thies zienent warren vot en Anko zienent haren n hokje op Meulenbaarg. (Allen buurtgenoten wonend aan het Slochterdiep, destijds genummerd D3 t/m D7 (red.)). Wie haren in houk van schuur (tegen d’achtermuur) n slopkommertje. Wie gingen sums met stevels aan op bèr. t Kommertje was aigelk n peerstaal; schuur luip schuun òf. t Wer aal leger. As de wind bourel noar ons tou dreef, ston t wotter hoog. In de bevrijdingsdoagen zwom Pa over toen! Wie haren sums (of altied, dat wait ik nait meer) n bootje. Din kon je zo met dat schipke over t laand noar opa zien hoes tou. Wie hemmen doar nog n moal wat vandoan hoald. Dou is mie t wotter over de stevels lopen. Ook Pa zien grootolden in Kolham mozzen tou t hoes oet. Z’haren gain goud zicht met heur schaiterij! Dij bennen dou ook bie ons kommen. Der mozzen nog n poar hoezen vot, doar bennen ze met begund. Dou t aan heur hoes tou was, hemmen ze t òflast. Wie haren aan boetenkaant van t hoes stropakken, veur t achterèn, woar wie sluipen. Dij mozzen de schaarven tegen holden. Opa en Opoe en Kolhamsters sluipen in koamer op bedsteden. Dij wollen van stropakken niks waiten. Zai laggen ook midden in t hoes. 

t Leven ging deur
Pa en Opa gingen nog gewoon aan t venten. Ze mozzen Roeskebrug in om: t peerd was dou bie Tonie Ebeling en woagen ook. Dou in de bevrijdingsdoagen hemmen ze nait vent, mor aans altied wel. Ik heb voak bonnen op hoald. Mos aal week weer de klanten bie langs en hoalen bonnen op, hier in Gaarmwòl ook. Mor wanneer dat nou apmoal precies was? n Zet noa d’ oorlog konnen je ook niks kriegen. Dou Rieks al noar schoul ging, het e nog n oranje sjerp had. Dij haren wie laind: der was nog niks te koop. Noa dij beschaitensnacht bennen Oom Jan zienent (van de Dorpsweg 27 (red.)) ook nog n poar doagen bie ons wèst. Dij sluipen met heur drijen (oom Jan, tan Hendertje en Klaas) in t heu in schuur; wichter laggen in n ledikantje (van holt van ol kerkbanken) bie ons op slopkommer. Z’haren doar n lanteern bie heur. Wie haren zwaart pepier op n geroamte van bukkenkistjes mokt. Dij deden wie soavends in schuur veur de gloazen. Der mog gain licht oet schienen! Hou wie t gewoar worren bennen dat wie bevrijd warren, wait ik nait meer. Ik wait wel, dat ik t nait groag nog ais n moal weer beleven wil!’

---

Naschrift van de redactie:
mevrouw Elssien Tepper-Hogenberg woonde aan het Slochterdiep, toentertijd het een na laatste huis van Garmerwolde. Destijds bekend als D2. Bij de verbreding van het Eemskanaal kwam dit deel van Garmerwolde bij Lageland. Zij vertelt haar dochter wat ze zoal heeft meegemaakt.

---