De het vorige verhaal heeft Lies Schaaphok-Smit de nering langs het Damsterdiep aan de Oude Rijksweg beschreven. Nu denkt u misschien dat daarmee alles aan winkels en bedrijven is genoemd ten oosten van de Rijksweg. Maar dat is niet het geval. In haar jeugd (ze is geboren in 1923) was er heel wat bedrijvigheid tussen Damsterdiep en Eemskanaal. Anje van Dijken-Maat vult het verhaal van Lies Schaaphok aan. Samen vertellen ze het volgende verhaal.
Gelmersmaborg
‘Wanneer je nu langs het Damsterdiep rijdt richting Ten Boer, zie je ongeveer ter hoogte van Bovenrijge een gemaal staan. Vroeger stond daar een watermolen met een woning waar de families Vriezema en Noordman onder andere hebben gewoond. Deze molen pompte het overtollige water uit de Fledderbostepolder in het Damsterdiep. Dat ging via het Röttegat. Dit watertje is later bij de ruilverkaveling rond 1978 gedempt. Verder lagen daar aan de Grasdijkweg net als nu boerderijen van de families Iwema, Hoving, Stoel en Hofman. Samen vormen zij Fledderbos (Fledder is Gronings voor vlierbes). Het boerderijenboek van Ten Boer laat dat heel mooi zien. Ver voor mijn tijd heeft er ook nog een borg gestaan, de Gelmersmaborg. Het huis van de familie Boes is op die plek gebouwd. Ze vinden er vast nog wel eens stenen die bij die borg hebben gehoord. De borg wordt al in 1454 genoemd. Pas in de zeventiende eeuw krijgt hij meer betekenis. Het graf van één van de bewoners is nog in de kerk van Garmerwolde te vinden: Popko de Valcke, uit de achttiende eeuw. De boerderij heet eigenlijk Valksburg, genoemd naar deze bewoner. Het was best groot: behuizing, schuur, hoven, singels, twee kampen, zes grazen land, binnen- en buitengrachten.
Bouwfondswoning
Op de hoek bij de rioolwaterzuivering heeft ook nog een kleine woning gestaan, die later is afgebroken. Er tegenover staat de boerderij van voorheen de familie Havenga. Daar stond ook een arbeiderswoning bij, maar die is er ook niet meer. Het huis bij de kassen is een zogenaamde bouwfondswoning. Het bouwfonds was een soort spaarsysteem waarin je geld stortte om zelf een woning te laten bouwen. Mijn man en ik waren er ook lid van. Toen wij in 1950 ons huis op Zevenhuisjes kochten, wilden we het geld uit het bouwfonds terug hebben. Dat viel niet mee, want we bouwden uiteindelijk niet zelf een huis. Toch hebben we het teruggekregen.
Appelhof
Het huis van de familie Arends aan de Grasdijkweg was vroeger de boerderij met grote appelhof van Rollema. Na de twee nieuwe woningen die daarna aan de Grasdijkweg komen, stond een melkerij die later kippenmesterij werd. Die is ook afgebroken en vervangen door een nieuwe woning met stal. In de rij huizen daarna woonde nog melkventer Nieborg. Die ging met de bakfiets langs de deuren met karnemelksepap (soepen-brij) en karnemelk. Op het einde van de weg stond een dubbele woning. Aan de ene kant woonde Oomkes, die in touw handelde voor de boeren. De allerlaatste woning was van de familie Hagenouw. Zij hadden een kruidenierswinkel. Tegenover hen stond tussen de dijk van het Eemskanaal en de weg, nog een kleine woning. Dat staat er nu ook niet meer. Bij de verbreding van het Eemskanaal moest het worden afgebroken, net als het brugwachtershuisje, brug 4.
Zijtak Damsterdiep
Aan het Eemskanaal woont nu de familie Ritsema, op de plek van de voormalige boerderij van onder andere de families Nieborg, Van Dijken en Van Duin. Het werd wel het Floppenkasteel genoemd. Aan de Geweideweg staan nu nog verschillende boerderijen en woningen. De weg is genoemd naar de zijtak van het Damsterdiep: het Geweide. Dit water loopt nog steeds langs de weg. Vroeger werd het gebruikt voor aan- en afvoer van graan naar de woning van graancommissionair Wieringa, die in het huis van nu Strootman woonde. Verder staan er de boerderijen van Jansen (niet meer in functie als boerderij) waar vroeger dierenarts Abbring heeft gewoond, Van Zanten (nieuw vooreind) en de molen met woning van de familie Stefano, voorheen Hilbrands en Leugs. De molen was vroeger een korenmolen. Hij is nu helemaal ontmanteld. Cafe Jägermeister is al generaties lang een café. Er tegenover staat het renteniershuis dat door de familie Van Zanten eind negentiende eeuw is gebouwd.